HISTORIA ZAKŁADU ANESTEZJOLOGII
AKADEMII MEDYCZNEJ W ŁODZI
„Historia jest czynnikiem postępu, ponieważ między innymi pozwala z doświadczeń dawnych wybierać rzeczy pożyteczne i unikać błędów”
Marek Sych (21 luty 1986 r.)
Fot. Szpital Ubezpieczalni Społecznej im. Prezydenta Mościckiego w Łodzi przy ul. Zagajnikowej. Obecnie Uniwersytecki Szpital Kliniczny Nr.1 im. Norberta Barlickiego UM przy ul. Kopcińskiego 22, z narożnym Domem dla Lekarzy, zwanym domem Fajna przy ul. Narutowicza 96 (ze zbiorów H. Poselta).
Budowę Szpitala Klinicznego im. N. Barlickiego rozpoczęto w 1928 roku, której inicjatorem i realizatorem był prof. dr med. Wincenty Tomaszewicz, ówczesny lekarz naczelny Okręgowego Związku Kas Chorych, wspaniały organizator i wielki społecznik. Projektantem kierującym budową był inż. Lisowski. Początkowo wybudowano dwa skrzydła północne i zachodnie (front). Po zakończeniu budowy szpitala 25 kwietnia 1930 roku, nastąpiło jego otwarcie. Na tę uroczystość przybył prezydent Ignacy Mościcki, minister zdrowia i opieki społecznej oraz zaproszeni goście. Uroczystość odbyła się w hallu. Szpitalowi nadano imię Ignacego Mościckiego, po czym szpital przekazano Łódzkiej Kasie Chorych.
Na stanowisko dyrektora szpitala został powołany prof. Tomaszewicz. Szpital zaprojektowany był na 450 łóżek. Rozpoczęto angażowanie personelu przede wszystkim pielęgniarek. Wszystkie przyjęte pielęgniarki miały ukończony 2 – letni kurs w Warszawie lub Krakowie, wśród nich pielęgniarka Pacałowska, która po ostatniej wojnie była przez długie lata przełożoną pielęgniarek tego szpitala. W trudnej łódzkiej powojennej rzeczywistości droga do rozwoju nowej nauki jaką była anestezjologia nie była łatwa. Doświadczone pielęgniarki o wysokich kwalifikacjach zawodowych kierowano na stanowiska pielęgniarek oddziałowych, bloków operacyjnych i sal opatrunkowych. Z przydzielonych funduszów Polskiego Czerwonego Krzyża zorganizowano na terenie szpitala 2 kursy dla młodszych pielęgniarek, których większość po ukończeniu kursów otrzymała skierowania do dyspozycji szpitala. Znieczuleniem do zabiegów operacyjnych w pierwszych latach po wyzwoleniu zajmowali się chirurdzy, z powodu braku specjalistycznej kadry anestezjologicznej. We wrześniu 1949 roku w II Klinice Chirurgicznej Uniwersytetu Łódzkiego odbył się pierwszy ogólnopolski kurs anestezjologii. Wykładowcami byli prof. Jerzy Rutkowski, dr Stanisław Pokrzywnicki i dr Bogdan Wróblewski. Obok wykładu dr Pokrzywnicki prowadził praktyczne demonstracje użycia nowoczesnego sprzętu. W ramach zajęć praktycznych kursanci musieli zakładać wlewy dożylne, notować przebieg uśpienia, wykonywać laryngoskopię, intubować, asystować przy anestezji, wykonywać toaletę dróg oddechowych. Dzięki tym szkoleniom powstała Łódzka Katedra Anestezjologiczna. W roku 1950 szpital został przejęty przez Akademię Medyczną i stał się Szpitalem Klinicznym Nr. 1 AM. Ważnym momentem w dziejach polskiej anestezjologii było utworzenie 17 października 1961 roku pierwszego w Europie i w Polsce Zakładu Anestezjologii Akademii Medycznej a kilka miesięcy później Katedry Anestezjologii Wojskowej Akademii Medycznej w Łodzi. Problemem był brak odpowiedniej ilości wysoko wykwalifikowanej kadry. Pierwszy kurs podstawowy z anestezjologii dla pielęgniarek zorganizowany został przez łódzką filię Centralnego Ośrodka Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, gdzie wykładowcami byli pracownicy Zakładu Anestezjologii, a prof. Krzysztof Stengert czynnie uczestniczył w tworzeniu działów i oddziałów anestezjologii w regionie (1969-1974). W latach 1982-1995 rolę kierownika Zakładu pełnił doc. Janusz Wara-Wąsowski, później obowiązek ten przejął dr Marian Graczyk (1995-1998). Od stycznia 1998 roku I Zakład Anestezjologii i Intensywnej Terapii Katedry Anestezjologii i Intensywnej Terapii Akademii Medycznej prowadzony jest pod kierunkiem prof. dr hab. med. Wojciecha Gaszyńskiego, autora programu nauczania w zakresie medycyny katastrof w polskich Akademiach Medycznych, realizowanego od 1992 roku, współzałożyciela, organizatora i prezesa Polskiego Towarzystwa Medycyny Stanów Nagłych i Katastrof oraz członka Polskiej Rady Resuscytacji.
Anestezjologia jako nowa specjalność medycyny wymuszała postęp i wdrażanie nowych technologicznych rozwiązań w zakresie wyposażenia sal operacyjnych, pooperacyjnych oraz stanowisk pozwalających leczyć najciężej chorych. Anestezjologia i intensywna terapia stała się specjalnością interdyscyplinarną, bo i taki jej rodowód: dentystyka, położnictwo i chirurgia. Należy pamiętać, że przez szereg lat anestezjolog pozbawiony był możliwości śledzenia podstawowych czynności życiowych przy pomocy aparatury monitorującej. Dla zapewnienia bezpieczeństwa znieczulenia musiały wystarczyć jedynie jego zmysły – wzrok, słuch, dotyk, intuicja i doświadczenie. Pierwszy sprzęt w łódzkim Zakładzie Anestezjologii pochodził z demobilu amerykańskiego aparatów typu Heidbring. Następnie pojawiły się aparaty do wentylacji firmy Dragera, Hirana, Benety i Asistory. Pierwszymi monitorami były Biazety, zaś aparatami do znieczulenia Fiabiusy, Tyberiusy i Romulusy. W przypadku konieczności zastosowania defibrylacji serca wzywano pogotowie ratunkowe, które wyposażone było w aparat do defibrylacji czeską Premę, później wprowadzono zestaw reanimacyjny na kółkach Semonsen Well.
Do cewnikowania w Instytucie Pediatrii Pracownicy Zakładu używali zestawów Venocatch i Cava – Fix. Kolejne lata przyniosły ze sobą coraz nowocześniejszy sprzęt, który pozwalał na bardziej dokładne i ciągłe, czasem też mniej inwazyjne (jak w przypadku pulsoksymetrów lub nieinwazyjnych aparatów do pomiaru ciśnienia) obserwowanie podstawowych parametrów życiowych pacjenta. Wprowadzono kapnometry i relaksometry. W ostatnich latach monitorowanie pacjenta odbywało się w sposób o wiele bardziej doskonały. Standardowe wyposażenie stanowiska anestezjologicznego pozwalało na wczesne wykrywanie zagrożeń i rozpoznawanie niepożądanych następstw znieczulenia oraz wczesne podejmowanie odpowiednich kroków korygujących. Dało to możliwość bezpiecznego prowadzenia znieczulenia dla pacjenta. Nadzór podstawowy obejmował głębokość znieczulenia i stopień zwiotczenia mięśni, czynności układu krążenia, stężenie tlenu w mieszaninie oddechowej, analizę gazów wdychanych i wydychanych przez chorego.
Istniała również możliwość poszerzenia zakresu monitorowania przez np.: pomiar ciśnienia w tętnicy płucnej, pomiar ciśnienia śródczaszkowego, ciśnienia zaklinowania przez cewnik założony do tętnicy płucnej. Zmieniły się także możliwości bezpiecznej wentylacji płuc w trakcie zabiegów torakochirurgicznych poprzez np.: zastosowanie intubacji jednego płuca a także sama technika utrzymania drożności dróg oddechowych poprzez zastosowanie masek krtaniowych zastępujących inwazyjną intubację.
Zakład Anestezjologii stał się jednym z ośrodków, któremu Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego powierzyło organizację specjalistycznych kursów podstawowych, doskonalących i informacyjnych z zakresu anestezjologii i intensywnej terapii. Szkolenia te obejmowały swym zasięgiem wyższy i średni personel medyczny.
Fot. Oddział Intensywnej Opieki Medycznej Zakładu Anestezjologii – Zespół pracowników Szpitala Klinicznego NR 1 (Annales Academiae Medicae Lodzensis. Tom XXI, suplement 20, str.87).
Od lewej siedzą: piel. Danuta Woźniak, piel. Maria Bagara, dr med. Barbara Błaszczyk, lek. Barbara Wojciechowska, lek. Jadwiga Hilewicz – Suzin, lek. Andrzej Piątkowski. Od lewej stoją: piel. Małgorzata Ciołek, piel. Urszula Kosińska, piel. Maria Gryszczuk, lek. Stanisław Wilczyński, lek. Elwira Krassowska – Olbromska, lek. Jacek Bujwid, lek. Wojciech Krajewski, dr med. Stanisław Łupiński, piel. Barbara Wojtasiak, lek. Jerzy Cianciara.
Jak podaje Annales Academiae Medicae Lodziennsis z roku 1975 ,, po około 4 latach działalności sam Zakład Anestezjologiczny posiadał kadrę składającą się z 3 lekarzy i 47 pielęgniarek anestezjologicznych, a w czasie działalności szkoleniowej Zakładu kształcono na kursach specjalistycznych 216 lekarzy. W tym czasie specjalizację I i II stopnia uzyskało 40 lekarzy regionu łódzkiego zaś ogólna liczba lekarzy anestezjologów wzrosła sześciokrotnie’’.
Według danych uzyskanych z Wojewódzkiego Centrum Zdrowia Publicznego wynika, że w 1969 – 2002 kurs kwalifikacyjny w dziedzinie ,,Pielęgniarstwo anestezjologiczne i intensywnej opieki’’ w Wojewódzkim Ośrodku Doskonalenia Kadr Medycznych w Łodzi (którego wykładowcami była również kadra Zakładu Anestezjologii) ukończyło 617 osób, natomiast tytuł specjalisty pielęgniarstwa anestezjologicznego otrzymały 53 osoby. Anestezjologia wymagała wielu badań i obserwacji wpływu środków znieczulenia na poszczególne narządy i układy, obserwowano również zmiany jakie zachodzą w organizmie ciężko chorego pacjenta. Pierwsze prace naukowe w Łodzi zainicjował Stanisław Pokrzywnicki. Dotyczyły one zwiotczenia mięśni w znieczuleniu ogólnym oraz stosowania hipotensji, hipotermii i hibernacji, znieczulenia na otwartym sercu oraz w krążeniu pozaustrojowym. Prace kadry naukowej pozwoliły na opracowanie mieszanki do odżywiania ciężko chorych i przeprowadzenie badań nad metabolizmem (świadectwo patentowe 235/79 wydane przez AM w Łodzi za opracowanie receptury polskiego preparatu przeznaczonego do długotrwałego sztucznego żywienia dojelitowego, odżywki o nazwie Terapin). Prowadzone były także badania w zakresie przeżyciowej śmierci mózgu i opracowany został komentarz do ,,Kryteriów śmierci mózgu’’. Anestezjolodzy łódzcy zajmowali się badaniami nad wszystkimi postaciami wstrząsu, brali udział (pod kierunkiem doc. dra K. Stengerta) w pierwszej w Polsce transplantacji serca. Pierwszy udany przeszczep nerki odbył się w 1998 roku (Strzelczyk, Krajewski, Chrzanowski, Kacprzyk). Pracownicy Zakładu Anestezjologii Akademii Medycznej w Łodzi aktywnie uczestniczyli w tworzeniu dorobku naukowego regionu i kraju biorąc udział w licznych zjazdach, sympozjach, konferencjach zarówno w kraju jak i za granicą. Należy nadmienić, iż lekarze tej placówki uczestniczyli i w dalszym ciągu uczestniczą w działalności PTAiIT, pielęgniarki zaś w PTPAiIO pełniąc w nim odpowiedzialne funkcje.
Fot. Uniwersytecki Szpital Kliniczny NR. 1 im. Norberta Barlickiego UM w Łodzi przy ul. Barlickiego 22. (Elżbieta Janiszewska)
Zakład Anestezjologii prowadził szeroko zakrojone szkolenie dla lekarzy i pielęgniarek pracujących w przychodniach oraz brał udział w szkoleniu społeczeństwa obejmującym podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy i resuscytacji. Docenić należy także pracę edukacyjną pracowników Zakładu, którzy opracowywali i wdrażali program szkoleń w uruchomionej pierwszej w świecie Szkole Ratownictwa, we współpracy z Wojewódzką Stacją Pogotowia Ratunkowego (wykłady i ćwiczenia) dla różnych grup pracowników służby zdrowia, a także dla instruktorów LOK i WOPR. Wszystko to stworzyło podwaliny dla powstania nowoczesnego ośrodka akademickiego prowadzącego dziś zarówno działalność leczniczo – usługową jak i dydaktyczno – naukową.
mgr Elżbieta Janiszewska
Źródło:
1.Jońska. R., ,,Powstanie, rozwój i działalność Zakładu Anestezjologii Akademii Medycznej w Łodzi w latach 1961-2002’’, Łódź – Uniwersytet Medyczny 2008. Praca magisterska napisana w Katedrze Historii Medycyny i Farmacji pod kierunkiem naukowym prof. dr hab. med. Jerzego Supady’ego.
2.Annales Academiae Medicae Lodzensis Tom XXI, Suplement 20, Szpital Kliniczny NR.1 im. Norberta Barlickiego Akademii Medycznej w Łodzi, 1930 – 1980 oraz Tom XIII poświęcony w całości XXV – leciu Akademii Medycznej w Łodzi.
3.Materiały naukowe sympozjum ,,Historia anestezjologii w Polsce’’, Uniwersytet Jagielloński, Kraków1986.
4.Materiały udostępnione dzięki uprzejmości prof. Wojciecha Gaszyńskiego (maszynopisy).
5.Ze wspomnień prof. Wojciecha Krajewskiego