Kursy i specjalizacje

KSZTAŁCENIE PODYPLOMOWE W

PIELĘGNIARSTWIE ANESTEZJOLOGICZNYM I INTENSYWNEJ OPIECE

CZY WSPÓŁCZESNA PIELĘGNIARKA CHĘTNIE PODNOSI KWALIFIKACJE?

Modelowa sylwetka zawodowa pielęgniarki i położnej początku XXI wieku została określona w 1999 roku przez Europejską Strategię Światowej Organizacji Zdrowia. Pielęgniarstwo jest praktyczną i dynamicznie rozwijającą się dyscypliną zawodową, przed którą współczesna służba zdrowia stawia wiele zadań. Odpowiednie przygotowanie i rozwój personelu pielęgniarskiego cechuje jego profesjonalizm, a tym samym wysoka jakość usług medycznych. W ostatnich latach wszelkie zmiany kształtują świadomość zawodową pielęgniarek  anestezjologicznych i motywują je do podejmowania działań na rzecz rozwoju pielęgniarstwa.  Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej  z dnia 5 lipca 1996 roku mówi, że „wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń zdrowotnych, a w szczególności świadczeń pielęgnacyjnych, zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych oraz z zakresu promocji zdrowia”.

Pielęgniarstwo w anestezjologii i intensywnej opiece podobnie jak cała anestezjologia wpisuje się w szereg zmian wynikających z przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Samodzielny zawód pielęgniarki w myśl przepisów wspólnoty jest zawodem regulowanym, co wymusiło konieczność dostosowania systemu kształcenia (w tym programów kształcenia pielęgniarek i położnych) do wymogów UE. Art. 2 w/w Ustawy mówi, że przedstawiciele zawodu mają prawo decydowania o realizacji celów, ustalać normy nabywania uprawnień do wykonywania zawodu, kontrolować realizację zadań. Pielęgniarka powinna być przede wszystkim profesjonalistką kompetentną do podejmowania samodzielnych decyzji dotyczących pielęgnowania. Potrzeba i nawyk aktualizowania, weryfikacji i poszerzania wiedzy jest nieodłącznym elementem profesjonalizmu. Celem kształcenia podyplomowego jest doskonalenie umiejętności szybkiego i elastycznego przyjmowania nowych zadań oraz uzupełnianie wiedzy ogólnej, medycznej, umiejętności rozwiązywania problemów. Ważne jest również kształtowanie właściwych postaw etycznych i kultury pracy, zdobywanie nowych kwalifikacji i kompetencji. Nadal samodzielność pielęgniarek ogranicza stereotyp pracy, relacje lekarz – pielęgniarka.

Z badań przeprowadzonych w 2008 roku przez mgr Agnieszkę Nowak (Zakład Anestezjologii i Intensywnej Terapii Pediatrycznej z Pododdziałem Leczenia Urazów Wielonarządowych u Dzieci – Instytut CZMP w Łodzi) wynika, iż ponad połowa pielęgniarek (średnio około 70%) deklaruje, że ma możliwość podnoszenia kwalifikacji. Jednak chęć do korzystania z kursów i specjalizacji wygląda zupełnie inaczej. Większość pielęgniarek z wyższym wykształceniem korzysta zawsze z proponowanych kursów, natomiast zdecydowanie mniej  z pozostałych ankietowanych. Głównym powodem zniechęcającym do udziału w kursach jest konieczność ich finansowania. Innych przyczyn można się doszukać w braku odwagi w podejmowaniu samodzielnych decyzji, lęku przed egzaminami wstępnymi, jak również braku pewności siebie i argumentacji przed pracodawcą, w celu oddelegowania i finansowania kursów dokształcających. Optymizmem napawa fakt, że obojętność w tej kwestii deklaruje niespełna 3%.

Podnoszenie kwalifikacji staje się coraz bardziej powszechne, co budzi nadzieję na wzrost świadomości zawodowej. Spośród ankietowanych pielęgniarek, 70% uważa, że autonomia zawodowa to niezależność, prawo do samodzielnego podejmowania decyzji i rozwój zawodowy. Badaną grupą były pielęgniarki czynnie pracujące w otwartych i zamkniętych placówkach służby zdrowia aglomeracji łódzkiej. Dla uzyskania odpowiedzi skonstruowano specjalny kwestionariusz ankiety. W badaniach wzięło udział 200 respondentek. Grupa badawcza była zróżnicowana pod względem wieku, stażu pracy i wykształcenia.

Obecna pozycja pielęgniarek pracujących np. w  anestezjologii i intensywnej terapii jest widoczna i akceptowana społecznie jako osób wysoko kwalifikowanych i ciężko pracujących a zdobyte przez nie kwalifikacje uznane i w pełni honorowane. Pielęgniarka anestezjologiczna zajmuje również znaczące miejsce w dynamicznie rozwijającej się dziedzinie medycyny, jaką jest medycyna ratunkowa. Określona jako pielęgniarka systemu w rozumieniu art. 3 pkt. 6 Ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym z dnia 8 września 2006 roku (Dz. U. Nr 191, poz. 1410 oraz 2007 roku Nr 89, poz. 59), pełni  ona bardzo odpowiedzialną, samodzielną funkcję koordynatora zespołu wyjazdowego podstawowego. Niestety, nie wiąże się to z regulacją finansową, mogącą satysfakcjonować  osoby posiadające tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki bądź specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa ratunkowego. Pielęgniarki anestezjologiczne pracują bardziej bezimiennie, podobnie jak anestezjolodzy. Jest jednak nadzieja, że rola i pozycja obydwu tych grup będzie wzrastała i zyska jeszcze większe uznanie i stabilizację  w miarę zwiększania się liczby specjalistów i dalszego kształtowania się medycyny okołooperacyjnej. W swoich wystąpieniach podczas trwania zjazdów naukowych prof. Tadeusz Szreter zawsze wspierał pielęgniarki anestezjologiczne w Polsce, określając tę grupę zawodową  jako „kwiat pielęgniarstwa”.

W jednym ze swoich wystąpień powiedział: „Jestem przekonany, że na taką pozycję pielęgniarek  anestezjologicznych ma wpływ zarówno ich wysoka wiedza i umiejętności, jak i właściwa postawa i zaangażowanie. Ugruntowanie tej pozycji przyniosło wprowadzenie specjalizacji w zakresie anestezjologii i intensywnej opieki. Należy wysoko docenić wysiłek osób podejmujących taką specjalizację mimo, że za takim wysiłkiem  nie we wszystkich placówkach idą w parze podwyżki finansowe dla posiadających tytuł specjalistki. Ta sprawa powinna doczekać się takich działań i zmian, aby za wyżej kwalifikowaną pracę można było  otrzymać wyższe uposażenie. Aby rozpocząć te działania muszą być zmienione zasady alokacji środków finansowych wewnątrz szpitala, muszą być one rozliczane na określone zespoły z możliwością podejmowania decyzji finansowych przez te zespoły. Chce wierzyć, że okres wielu zaszłości, w którym rola pielęgniarek anestezjologicznych została zdefiniowana metodą zarządzeń i wyłącznie tworzenia obowiązków, przejdzie w określenie realnego stosunku obowiązków i praw, w którym również zamiast haseł i życzeń będzie można określić dokładnie zależność pomiędzy pracą a zapłatą za nią na poziomie właściwie zorganizowanych państw europejskich” (13-15 września 2001, Poznań).

 Prof. Jacek Moll, inżynier i wybitny kardiochirurg dziecięcy, kierownik Kliniki Kardiochirurgii Instytutu CZMP w Łodzi, członek Rady Społecznej przy Arcybiskupie Łódzkim, w wywiadzie do  nowo powstałej bezpłatnej gazety łódzkiej, podkreśla rolę zespołową i wymienia właśnie zespół pielęgniarski jako  niedoceniony w Polsce:

,,Jedna osoba nie może decydować i mieć wpływu na to, co się dzieje, to musi być praca zespołowa. Zespół anestezjologiczny (w Stanach Zjednoczonych nazywany intensywistami) znieczula pacjenta i prowadzi go później. Kardiolodzy diagnozują wadę, my kardiochirurdzy ją oceniamy. Perfuzjoniści odpowiadają za krążenie pozaustrojowe – bo my – inaczej niż przy wszystkich innych typach operacji – musimy serce zatrzymać. Oczywiście największa odpowiedzialność spada na mnie, ale chirurg nic nie zrobi sam. Muszą być asystenci i zespół pielęgniarski, w Polsce niedoceniany – pielęgniarki operacyjne, instrumentariuszki, pielęgniarki anestezjologiczne. Ci wszyscy ludzie są przecież dobrem społecznym, którzy pogłębiają swoją wiedzę aby jak najlepiej wykonywać swoją pracę na rzecz chorych dzieci. To jest tzw. „grająca orkiestra”, dobrze prowadzona i dobrze zestrojona. Ogromnie ważną sprawą, której wciąż nie można przewalczyć to niedocenienie pracy zespołu pielęgniarek pooperacyjnych, od których również zależy życie pacjentów. Nasze pielęgniarki mają doświadczenie ponad 20 lat pracy i mamy do nich takie zaufanie, że spokojnie powierzamy pacjenta ich opiece” („Bez Reszty”. Wydawnictwo Caritas Archidiecezji Łódzkiej, marzec 2013).

Opierając się na danych  z Ośrodków Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych  w Łodzi  w latach 2003 – 2013  liczba wszystkich rodzajów szkoleń wzrosła bardzo znacząco. Nieustannie wzrasta liczba przeprowadzanych kursów specjalistycznych, co wiąże się z ciągle istniejącym zapotrzebowaniem na ten rodzaj kształcenia. Ta forma kształcenia skutkuje uzyskaniem konkretnych uprawnień zawodowych. Ukończenie kursu specjalistycznego jest warunkiem do samodzielnego wykonania przez pielęgniarkę/położną określonych świadczeń zdrowotnych (art. 10c ust.4 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej). Spośród wielu kursów specjalistycznych najczęściej wybierane przez pielęgniarki anestezjologiczne są kursy o specjalności:

• Resuscytacja krążeniowo-oddechowa
• Wykonywanie i interpretacja zapisu elektrokardiograficznego (wymagane ukończenie kursu przed przystąpieniem do państwowego  egzaminu specjalizacyjnego)
• Podstawy dializoterapii
• Leczenie ran
• Terapia bólu przewlekłego u dorosłych
• Terapia bólu ostrego u dorosłych
• Wykonanie  konikopunkcji, odbarczenie odmy prężnej oraz wykonanie dojścia doszpikowego

Spośród wielu form kształcenia podyplomowego, szkolenie specjalizacyjne cieszy się coraz większym zainteresowaniem (art. 10c ust. 2 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej) jak również kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki (art.10c ust. 3 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej). W grupie zawodowej pielęgniarek anestezjologicznych istnieje nadal pilna potrzeba uzupełniania kwalifikacji podyplomowych, ze względu na wymagany bezpieczny poziom opieki, jak również  szczególne umiejętności  i kompetencje  pielęgniarek działających w tym obszarze. Celem głównym kształcenia podyplomowego w pielęgniarstwie anestezjologicznym i intensywnej opiece jest:

• na poziomie kursu kwalifikacyjnego, przygotowanie absolwentów do pełnienia funkcji zawodowych pielęgniarki anestezjologicznej i intensywnej opieki lub pogotowia ratunkowego
• na poziomie specjalizacji, przygotowanie specjalistki zdolnej do koordynowania, nadzorowania, pielęgnowania chorych znieczulanych i w stanie zagrożenia życia oraz  modyfikowania procesu pielęgnowania

Praktyka zawodowa pielęgniarki anestezjologicznej i intensywnej opieki oparta jest na poczuciu zawodowej odpowiedzialności, przestrzeganiu zasad etyki zawodowej, wiedzy o funkcjonowaniu ciała ludzkiego oraz postrzeganiu człowieka sposób całościowy jako jednostkę unikalną, posiadającą znaczące związki społeczne oraz niepowtarzalne prawo do godnego życia i godnej śmierci. Pielęgniarka tej specjalności osiąga ustalone cele poprzez stosowanie w praktyce zawodowej procesu pielęgnowania oraz umiejętność pełnienia roli członka zespołu terapeutycznego.

Kształcenie podyplomowe (Post-basic education) to formalne przygotowanie do roli wykraczającej poza wyjściowy poziom lub podstawowe wykształcenie zarejestrowanej/ogólnej pielęgniarki.

Pielęgnowanie w anestezjologii i intensywnej opiece to specjalność z zakresu pielęgniarstwa, której przedmiotem działalności praktycznej są potencjalne i realne problemy człowieka będącego w stanie bezpośredniego lub pośredniego zagrożenia życia oraz osób dla niego znaczących. Zakres pielęgnowania w anestezjologii i intensywnej opiece określony jest dynamicznymi interakcjami zachodzącymi między pielęgniarką anestezjologiczną i intensywnej opieki a pacjentem w stanie zagrożenia życia i środowiskiem, w którym odbywa się pielęgnowanie.

Pielęgniarka anestezjologiczna i intensywnej opieki to profesjonalistka, która podjęła i ukończyła odpowiednie programy szkolenia podyplomowego z zakresu pielęgniarstwa w anestezjologii i intensywnej opiece. Zapewnia optymalny poziom opieki powierzonym jej pacjentom poprzez podejmowanie na ich rzecz działań zmierzających do przywrócenia równowagi funkcjonalnej, zapewnienia komfortu biopsychospołecznego, potęgowania zdrowia, zapobiegania powikłaniom, radzenia sobie w niepełnej sprawności, zapewnienia warunków godnej śmierci.

Pielęgniarki anestezjologiczne w wielu ośrodkach w Polsce w szerokim zakresie  również czynnie uczestniczą w prowadzeniu i nadzorowaniu terapii bólu, a w szczególności bólu pooperacyjnego, która wymaga stosowania specjalistycznych technik leczenia bólu. O uzyskanie certyfikacji mogą ubiegać się placówki opieki zdrowotnej, które spełniają określone kryteria gwarantujące pacjentowi najwyższy standard leczenia bólu. W związku z tym, pielęgniarki anestezjologiczne jak również, pielęgniarki pracujące w oddziałach zabiegowych i prowadzące terapię  oraz monitorowanie bólu pooperacyjnego mogą podnosić swoje kwalifikacje w szkoleniach raz w roku z zakresu uśmierzania bólu pooperacyjnego (Szkoła Leczenia Bólu). Pielęgniarki prowadzące tego typu terapię z zastosowaniem m.in. ciągłej analgezji zewnątrzoponowej, będą mogły wykonywać świadczenia zdrowotne również jako samodzielni  koordynatorzy programu „Szpital bez bólu”, w oparciu o aktualną wiedzę i obowiązujące uwarunkowania prawne, z zachowaniem bezpieczeństwa podopiecznego. Koordynatorzy tacy są upoważnieni do utworzenia i wdrożenia procedur leczenia bólu.

Od 1995 roku Amerykańskie Towarzystwo Bólu uznało ból za piąty parametr życiowy, poza ciśnieniem, temperaturą, częstością oddechów, tętnem. Polskie Towarzystwo Badania Bólu, oraz Polskie Towarzystwo Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Towarzystwo Chirurgów Polskich, Polskie Towarzystwo Ginekologiczne oraz Polskie Towarzystwo Ortopedyczne i Traumatologiczne zainicjowały program przyczyniający się do podniesienia jakości uśmierzania bólu pooperacyjnego we wszystkich szpitalach, spełniających określone standardy.  Jest to ważny element, gdyż nieleczony ból może stać się przyczyną popełnienia samobójstwa przez pacjentów, którzy nie są w stanie wytrzymać  ogromnego cierpienia fizycznego.

Wykaz placówek w Łodzi i województwie łódzkim zakwalifikowanych na certyfikację ,,Szpitala bez bólu” (aktualizacja 09.04.2013):

• III Szpital Miejski  im. dr Karola Jonschera w Łodzi,  ul. Milionowa 14
• SPZOZ Uniwersytecki Szpital Kliniczny  nr. 1 im. Norberta Barlickiego w Łodzi,

1. Kopcińskiego 22

• ZOZ MSW w Łodzi, ul. Północna 42
• Wojewódzki ZOZ Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji  im. Błogosławionego Ojca Rafała Chylińskiego w Łodzi, ul. Okólna 181
• Oddział Urologii i Onkologii Urologicznej oraz Oddział Chirurgii Klatki Piersiowej, Wojewódzki ZOZ Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji w Tuszynie, ul. Szpitalna 5
• SPZOZ – Odział Położniczo-Ginekologiczny w Pabianicach, ul. Jana Pawła II 68
• Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Marii Skłodowskiej-Curie w Zgierzu, ul. Parzęczewska 35
• Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II w Bełchatowie, ul. Czapliniecka 123

 Podsumowanie:

Prawem i obowiązkiem każdej pielęgniarki, a zwłaszcza pielęgniarki anestezjologicznej  jest stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Dają one  tej grupie zawodowej możliwość planowania oraz świadomego kształtowania swojej kariery zawodowej. Okazuje się, że samo uzyskanie dyplomu pielęgniarskiego już nie wystarcza, by spełnić określone wymagania zmieniających się realiów współczesnej rzeczywistości zawodowej. Ten wymóg narzucają zmieniające się warunki społeczno-ekonomiczne rozwijających się społeczeństw, gdzie transformacji ulegają nie tylko systemy opieki, ale również oczekiwania wobec osób ją świadczących. Zmiany te to również oczekiwania pracodawców, którzy opierają realizację działań na kompetentnej kadrze, wykonującej swoje zadania w sposób profesjonalny na każdym stanowisku pracy. W Polsce od kilku lat wzrasta zainteresowanie pielęgniarek i położnych podnoszeniem kwalifikacji na poziomie kształcenia podyplomowego, które to powinno zawsze odbywać się na jak najwyższym poziomie oraz uwzględniać najbardziej aktualną wiedzę medyczną. Jest to spowodowane niewątpliwie dynamicznym rozwojem nauk medycznych jak i samą świadomością konieczności podnoszenia kwalifikacji.  Korzystając z dostępnych form kształcenia podyplomowego, możliwe jest wyrównanie deficytów wiedzy jak i aktualizowanie dotychczasowych umiejętności  na pożądanym poziomie naukowym. Nie bez znaczenia pozostaje fakt dostępności do środków finansowych na rzecz szkoleń specjalizacyjnych z budżetu państwa. Ponadto podmioty prowadzące kształcenie podyplomowe mogą pozyskiwać środki unijne. Ogromne znaczenie odgrywa w tym zakresie migracja zawodowa pielęgniarek i położnych wewnątrz krajów Unii Europejskiej. Poziom wykształcenia pielęgniarek podejmujących pracę w krajach UE odgrywa bardzo istotne znaczenie.

Źródło:

1. Nowak A., Poziom świadomości pielęgniarek w zakresie autonomii zawodowej. Problemy pielęgniarstwa, 2010; 18 (4): 477 – 482
2. Dyk D., Edukacja w pielęgniarstwie anestezjologicznym i intensywnej opiece. I Zjazd PTPAiIO – materiały zjazdowe, Poznań 1999
3. Szreter. T., Rola pielęgniarki w anestezjologii i intensywnej terapii. II Zjazd PTPAiIO – materiały zjazdowe, Poznań 2001
4. Blak – Kaleta. A., Rozwój zawodowy pielęgniarek i położnych. II Zjazd PTPAiIO – materiały zjazdowe, Poznań 2001
5. Knap M., Kwalifikacje zawodowe pielęgniarek anestezjologicznych i intensywnej opieki. VI Zjazd PTPAiIO – materiały zjazdowe, Kościelisko 2009
6. Jadczak M. i wsp., Wpływ kształcenia podyplomowego na samodzielność wykonywania zawodu pielęgniarki. VII Zjazd PTPAiIO – materiały zjazdowe, Międzyzdroje 2011
7. Strona internetowa: www.szpitalbezbolu.pl

mg Elżbieta Janiszewska

DANE Z REJESTRÓW OŚRODKÓW KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK W ŁODZI DOTYCZĄCE UKOŃCZENIA KURSÓW KWALIFIKACYJNYCH  I SPECJALIZACJI W DZIEDZINIE PIELĘGNIARSTWA ANESTEZJOLOGICZNEGO I INTENSYWNEJ OPIEKI W LATACH 2003 – 2013

w latach 1969-2002    kurs kwalifikacyjny    –  ukończyło 617  osób      

                                                   specjalizację  – ukończyły 53 osoby

w latach 2003 – 2013  kurs kwalifikacyjny – ukończyły 1838  osób    

                                                  specjalizację – ukończyło 181  osób

           Dane aktualne na dzień 22.04.2013 r
  Dane według konsultanta wojewódzkiego w dziedzinie pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki mgr Grażyny Kowalskiej na dzień 30.09.2012r. dotyczące publicznych zakładów opieki zdrowotnej w województwie łódzkim.

Liczba pielęgniarek zatrudnionych w OAiIT dla dorosłych i dla dzieci                                956

w  tym ze specjalizacją w dziedzinie anestezjologii i intensywnej opieki                             178

z ukończonym kursem kwalifikacyjnym                                                                                840

w trakcie specjalizacji                                                                                                             178

w trakcie kursu kwalifikacyjnego                                                                                             32

 Uwaga: Dane te nie są do końca wiarygodne z uwagi na fakt, iż niektóre pielęgniarki pracują w dwóch, trzech placówkach. Pracodawcy wykazują te same osoby w kilku zakładach opieki zdrowotnej.